Dichter des Vaderlands

‘Dichter des Vaderlands’, een historiek

Van Horatius tot Emile Verhaeren

De functie van Dichter des Vaderlands gaat terug tot in de Romeinse tijd: de titel ‘poeta laureatus’ werd gegeven aan dichters die als blijk van waardering voor hun werk op het Capitool gekroond werden met een aan Apollo gewijde lauwerkrans. Onder meer Horatius (in 17 v.Chr.) kreeg de eer om deze eretitel te dragen.

In de Angelsaksische wereld kent men reeds enkele eeuwen het concept ‘poet laureate’. In Engeland hadden de koningen een minstreel of bard in hun gevolg wiens taak het was om de lof van de koning te zingen. Koning Karel I kende in 1616 de titel van poet laureate voor het eerst toe aan Ben Jonson. In 1668 kreeg het laureateship een officiële koninklijke status, toen Dryden de titel kreeg. Sindsdien werd een poet laureate voor het leven aangesteld. In Engeland schrijft de laureate gedichten voor het hof en bij nationale gebeurtenissen. Bij de dood van een laureate is het de taak van de Prime Minister om mogelijke opvolgers te nomineren uit wie de heersende vorst vervolgens een keuze maakt. Na het overlijden van Ted Hughes in 1998 – hij had de post veertien jaar bekleed – werd de dichter Andrew Motion in 1999 aangesteld als zijn opvolger. Motion schreef onder andere gedichten bij de aanslagen van 11 september, bij de dood van de Queen Mum en een gedicht tegen de oorlog in Irak. Sinds 2009 is Carol Ann Duffy de voerende poet laureate.

Sinds 1937 hebben ook de Verenigde Staten een poet laureate. Deze wordt benoemd door de Librarian of Congress voor een periode van acht maanden. De poet laureate is in de VS tevens Consultant of Poetry voor de Library of Congress. Zijn taak is om goede poëzie toegankelijk te maken voor een groter publiek. De Library beperkt de specifieke taken van de poet laureate tot een minimum. Nieuwe laureates zijn vrij om hun eigen projecten te ontwikkelen. Elke poet laureate geeft een nieuwe invulling aan het laureaatschap. De een stelt een bloemlezing samen, de ander schrijft columns over poëzie, weer een ander organiseert poëzieprogramma’s, geeft lezingen op scholen of universiteiten of werkt aan de promotie van poëzie via het internet. Joseph Brodsky, die in 1991 en 1992 de Amerikaanse poet laureate was, opperde het plan om poëzie aan te bieden in openbare ruimtes als supermarkten, hotels, vluchthavens en ziekenhuizen. Inmiddels heeft elke staat in de VS een eigen poet laureate.

Sinds 2000 kent ook Nederland een Dichter des Vaderlands. De eerste Dichter des Vaderlands was Gerrit Komrij. Hij kende opvolgers in Simon Vinkenoog, Driek Van Wissen en Ramsey Nasr. Met de invulling die Ramsey Nasr aan de erefunctie heeft gegeven, heeft het project in Nederland aanzienlijk aan gewicht gewonnen. Na Ramsey Nasr vervulden volgende dichters de rol als Dichter des Vaderlands Nederland: Anne Vegter, Ester Naomi Perquin, Tsead Bruinja en Lieke Marsman.

Verhaeren krijgt in 2014 met Charles Ducal een eerste opvolger als Dichter des Vaderlands, op initiatief van de twee belangrijkste poëziecentra in België en de literaire organisatie VONK & Zonen. Sindsdien wordt om de twee jaar een nieuwe Dichter des Vaderlands aangeduid, afwisselend uit Vlaanderen en Wallonië.

Het is niet zo bekend, maar België heeft ook een Dichter des Vaderlands gehad. Tussen 1908 en 1915 werd de Franstalige Vlaamse dichter Emile Verhaeren door koning Albert I benoemd als ‘poète national’. Het is echter niet zeker of dit ooit een officiële titel was, of eerder een symbolische rol die Verhaeren vervulde. De toen vijftigjarige dichter beleefde op dat moment het toppunt van zijn roem. Hij was één van de boegbeelden van een nieuwe generatie schrijvers. Zijn bundels werden vertaald in de meeste Europese talen. Hij gaf overal voordrachten in heel Europa, tot zelfs in Sint-Petersburg en Moskou. Verhaeren krijgt in 2014 met Charles Ducal een eerste opvolger als Dichter des Vaderlands, op initiatief van de twee belangrijkste poëziecentra in België en de literaire organisatie VONK & Zonen.